سفرنامه آناتولی(روز سوم. از گربه وان تا شهر موش !)

بعد از طلوع آفتاب روز بعد دوباره به شهر قدیم وان رفتم تا دربیرون قلعه به دنبال سنگ نوشته بگردم و جوینده عاقبت یابنده است.
برای دیدن سنگ نوشته ی خشایارشا باید از سمت دیگری وارد دشتی شد که بقایای شهر قدیم وان در آن قرار دارد. کتیبه به سه زبان پارسی، ایلامی و آشوری در صخره ای که قلعه بر روی آن قرار گرفته در ارتفاع بیست متری از سطح زمین حک شده است و متن آن در ستایش اهورامزدا و شرح فتوحات هخامنشیان است.
بعدازهخامنشیان، این منطقه جزئی از پادشاهی مستقل ارمنستان می شود. شهر وان و به طور کلی ارمنستان بارها بین ساسانیان ، رومیان ، اعراب مسلمان، ترکان و روسها دست به دست می شود.
با آن که ارامنه در طول تاریخ بارها تحت هجوم و سیطره اقوام همسایه قرار داشتند ولی توانستند هویت فرهنگی، آیین ، زبان و خط ویژه خود را تا قرن ها حفظ کنند. مسیحیت در ارمنستان قبل از روم رسمیت یافت و تفاوت های خود را با سایر شاخه های کاتولیک و ارتدکس حفظ کرد.
امروزه از شهر قدیم وان که روزگاری در کنار قلعه قرار داشته، فقط گنبد چند مسجد دیده میشود ولی تا قبل از سال ۱۹۱۵، اینجا شهری بوده که ترک و کرد و ارمنی و آشوری در کنارهم زندگی می کردند و بازار و مدرسه و نیایشگاه خود را داشتند.
در تاریخ درباره شهرها و آبادی هایی که در اثر بلایای طبیعی یا حمله مغول و… به کلی نابود شده اند، زیاد خوانده و شنیده ایم ولی تصور چنین رویدادی در قرن بیستم دور از انتظار است.
جمعی با نام ترکان جوان که در آن زمان دولت عثمانی را در اختیار داشتند با هدف ایجاد یک کشور یکدست ترک و پاکسازی قومی، جمعیت ارمنی شهرهای شرق ترکیه را از طریق تهدید، غارت و کشتار مجبور به کوچ می کنند. در جریان این کوچ اجباری که به نسل کشی ارامنه مشهور شده، بیش از یک میلیون نفر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم ( به خاطر گرسنگی و تیفوس و…) کشته می شوند و بسیاری از مناطق ارمنی نشین کلا متروک می شوند.
کودکان زیادی از خانواده های خود جدا می شوند تا هویت ارمنی خود را فراموش کنند و به خانواده های ترک یا کرد سپرده می شوند.
کلیساها ، اسامی ونمادهای فرهنگی ارمنی از بین می رود و خلاصه هر چیز که رنگ و بوی ارمنی داشته است به کلی پاک می شود.
بعد از این وقایع ودر طول جنگ جهانی اول و جنگ استقلال ترکیه، باقیمانده شهر وان بین روس ها و ترک ها چند بار دست به دست و در نتیجه به کلی نابود می شود.
بعد از جنگ شهر امروزی وان در نقطه دیگری با فاصله از قلعه وان بازسازی می شود.
یکی از معدود کلیساهای ارمنی در ترکیه که هنوز سرپا باقی مانده است، کلیسای صلیب مقدس در جزیره آکدامار در دریاچه وان است.
به اسکله ای در بیرون شهر رفتیم تا عازم این جزیره شویم.
در مغازه های اسکله یادگاری های وان فروخته می شد که یکی از آنها مجسمه گربه های وان بود.گربه های وان به خاطر متفاوت بودن رنگ دو چشمشان معروفند.
حاکم ارمنی منطقه در قرن دهم میلادی ، از ضعف خلیفه عباسی استفاده کرد و یک حکومت نیمه مستقل تشکیل داد که از سوی خلیفه به رسمیت شناخته شد. او قصد داشت با ساخت یک کلیسای مجلل در این جزیره و دعوت از اسقف اعظم ارامنه حکومت خود را به مرجعیت مسیحیت ارمنی تبدیل کند.
در دیوارهای کلیسا نقش های زیبایی از داستان های کتاب مقدس دیده می شد.
از سال ۲۰۱۰بعد از گذشت ۹۵ سال از نسل کشی ، سالی یک بار دولت ترکیه اجازه برگزاری مراسم مذهبی به معدود بازمانده های ارمنی در این کلیسا را داده است.
بعد از دیدن جزیره ، مسیر رابه طرف استان موش ادامه دادیم.
درباره علت نام گذاری این منطقه به موش، نظرات مختلفی وجود دارد. بعضی آن را از ریشه ارمنی وآشوری و… و برخی همان موش فارسی می دانند. بر اساس افسانه ها، نمرود پادشاه بابل، موش غول آسایی را برای نابودی این شهر فرستاد و از آن پس این شهر به همین نام مشهور شد.
محل جنگ مشهور ملازگرد که به اسارت خفت بار امپراتور روم به دست آلپ ارسلان سلجوقی منجر شد ، در این استان قرار دارد.
این جنگ دروازه های آناتولی را برای ورود ترکان مسلمان باز کرد و امروزه دولت ترکیه در محل وقوع این جنگ ، یک یادمان بزرگ به شکل دروازه ساخته و در سالگرد آن مراسم بزرگداشت برگزار می کند.
ما دیر قت به حوالی ملازگرد رسیدیم و امکان بازدید از این یادمان نبود.
شب سوم سفر را در شهر موش ماندیم و صبح روز بعد به طرف ارزنجان حرکت کردیم.

دکتر سید میثم شفیعی مطهر

سفرنامه را به صورت تصویری هم می توانید در هایلایت آناتولی در اینستاگرام من دنبال کنید.
https://instagram.com/shafiei_motahar?igshid=MzNlNGNkZWQ4Mg==