سفرنامه آناتولی(روز چهارم. ارزنجان و علویان جدامانده)

بین شهر موش و ارزنجان ، جاده روستایی و طولانی و پر از ایست های بازرسی ژاندارمری بود و به ندرت ماشین دیگری دیده می شد.
ایست های متعدد بازرسی که مسلح به انواع سلاح و رگبار بودند، علامت وجود نگرانی های امنیتی در مناطق کردنشین بود.
البته برخورد ماموران بد نبود و فقط با چک کردن گذرنامه و سرک کشیدن در ماشین اجازه عبور می دادند.
بخشی از همین روستاها در منطقه “درسیم” در سال ۱۹۳۷ محل کشتار کردهای علوی بوده است. آتاترک در آن سال برای تغییر ترکیب جمعیتی منطقه اسم درسیم را به واژه ترکی “تونجلی” تغییر داد و کردها را مثل ارمنی ها مجبور به کوچ کرد و استفاده از اسامی و زبان کردی را ممنوع کرد.
استفاده از فضولات حیوانی و هیزم به عنوان سوخت در روستاها برایم جالب بود.
در یکی از روستاهای مسیر، ساختمانی با تمثال حضرت علی و شمشیر ذوالفقار توجه من را به خود جلب کرد.
این ساختمان یک “جمع خانه” یا cemevi بود که محل تجمع و برگزاری مراسم علویان است.
در دوره ایلخانان مغول ( که سلجوقیان روم هم دست نشانده آنها شدند) با از بین رفتن خلافت عباسی و کاهش قدرت سلاطین سنی ، فرقه های عرفانی طرفدار تشیع در آناتولی زیاد شدند و علمایی مثل بهاالدین ولد( پدر مولوی) و حاجی بکتاش و… از خراسان به آناتولی رفتند.
دو قرن بعد با پیدایش حکومت شیعی صفویه در ایران، بسیاری از این گروه ها هوادار صفویه شدند و حتی شاهزاده مراد نوه سلطان بایزید عثمانی طرفدار آنان شد و شورش هایی علیه سلطان عثمانی به راه انداختند که در ابتدا موفق بود.
با پایان سلطنت بایزید، سلطان سلیم به قدرت رسید و به شدت شیعیان را سرکوب و قتل عام کرد و با شکست شاه اسماعیل صفوی در جنگ چالدران، سرزمین های متعلق به ایلات شیعه در قلمرو عثمانی قرار گرفت.
طی قرن ها استیلای سلاطین سنی عثمانی و سرکوب شیعیان، گروههای مختلف شیعی در آناتولی ارتباط خود را با شیعیان ایران از دست داده و تغییر ماهیت دادند و امروزه به علویان مشهورند.
تقدیس امام علی و دوازده امام، تکریم سادات و بزرگانی مثل شیخ صفی اردبیلی و حاجی بکتاش، بزرگداشت نوروز ،عید غدیر و عاشورا و پیروی کامل از پیر و مرشد از مشخصه های علویان است.
علویان به جای رمضان، در دهه اول محرم روزه می گیرند.
علویان معتقد به وحدت وجودند و ذکر و شعار اصلی آنها حق-محمد-علی است. به همین خاطر منتقدان آنها را متهم به تثلیث و شرک می کنند.
زنان و مردان علوی در جمع خانه ها (جم اِوی) مراسم خود را با موسیقی و سماع اجرا می کنند و به خاطر مختلط بودن مراسمشان از قدیم از طرف سایرین به بی بندباری و کفر متهم می شدند.
تعداد علویان مشخص نیست ولی برخی آمارها تا ۲۵ درصد از جمعیت ترکیه را علوی می دانند.
در نزدیکی ارزنجان توقفی در آبشار زیبای گیرلویک داشتیم ولی در ارزنجان نماندیم و شب به شهر بعدی یعنی سیواس رسیدیم.

دکتر سید میثم شفیعی مطهر

سفرنامه را به صورت تصویری هم می توانید در هایلایت آناتولی در اینستاگرام من دنبال کنید.
https://instagram.com/shafiei_motahar?igshid=MzNlNGNkZWQ4Mg==